Czy żona odpowiada za długi męża? Czy można pozwać męża za długi żony? Jak to jest z tą odpowiedzialnością małżonków za zobowiązania? To trudna sprawa, ale na szczęście niedawno Sąd Najwyższy stanął po stronie wierzyciela i pozwolił na pozywanie małżonków.

Odpowiedzialność za długi małżonka jest stara jak świat. Przedwojenna prasa pełna była ogłoszeń typu „Za długi męża nie odpowiadam. Kowalska”. Obecnie nie mają one już sensu, ale wcale nie dlatego, że tej odpowiedzialności nie ma. Po prostu obecne przepisy regulują to inaczej niż te dawne. Inaczej, ale wcale nie lepiej.

Na czym polega problem z odpowiedzialnością małżonka

Podstawowy problem pojawia się wówczas, gdy tylko jeden małżonek jest stroną czynności prawnej. Np. jeden małżonek kupi towar i za niego nie zapłaci. Albo – jak było w sprawie, która doprowadziła do wydania uchwały przez Sąd Najwyższy – jeden małżonek wynajmie lokal i nie zapłaci czynszu. Oczywiście, gdy oboje zaciągają dług, problem nie występuje – małżonkowie po prostu są „normalnymi” dłużnikami. O tym nie trzeba pisać, jest to oczywiste.

Z punktu widzenia prawnego tylko ten małżonek, który zawarł umowę, jest dłużnikiem osobistym. To oczywiste, przecież tylko on jeden podpisał umowę. Ale co ma zrobić wierzyciel, jak „dobrać się” do majątku wspólnego, jeżeli ten który podpisał umowę nie płaci? Czy małżonek dłużnika sam staje się dłużnikiem czy jedynie musi akceptować to, że z majątku wspólnego zostanie przeprowadzona egzekucja?

Nie muszę też wyjaśniać, że w skład majątku wspólnego wchodzą najczęściej nieruchomości, a więc składniki najcenniejsze. Zapewne każdy wierzyciel chciałby prowadzić egzekucję właśnie z nieruchomości…

Odpowiedzialność za długi małżonka na podstawie art. 41 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

Żeby zaszły podstawy odpowiedzialności majątkiem wspólnym musi ziścić się jeden warunek: małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka. Reguluje to właśnie art. 41 § 1 krio. Jeżeli ta zgoda jest, małżonek odpowiada. Zgody nie ma – też odpowiada, ale tylko niektórymi składnikami majątku.

Jeżeli zgoda zostanie wyrażona, przed wierzycielem otwierają się całkiem nowe możliwości – może on pozwać małżonka dłużnika. Wówczas sąd zasądzi np. pieniądze od małżonka dłużnika, ale ograniczy jego odpowiedzialność do majątku wspólnego.

Odpowiedzialność za długi małżonka na podstawie art. 787 kpc

Ale istnieją też inne koncepcje. Otóż część prawników uważa, że nie można pozwać małżonka dłużnika o zapłatę, ponieważ nie jest on dłużnikiem osobistym. I jeżeli małżonek dłużnika wyraził zgodę na zawarcie umowy, to co najwyżej odpowie w postępowaniu klauzulowym, na podstawie art. 787 kpc. Odpowiedzialność ta nie jest prosta, ba – czasami nawet nie jest możliwa do wykazania. Bo trzeba tę zgodę w szczególny sposób udowodnić.

Interesuje Cię kwestia odpowiedzialności na podstawie 787 kpc? Przeczytaj jeden z moich wpisów na ten temat.

Jak zatem ma postąpić wierzyciel? Pozywać małżonka czy próbować uzyskać klauzulę na podstawie przepisów kpc?

A co Sąd Najwyższy na odpowiedzialność za długi małżonka?

Sąd Najwyższy zajmował różne stanowiska. Raz mówił, że małżonek dłużnika sam jest „specyficznym” dłużnikiem i można go pozwać. Innym zaś razem krytykował ten pogląd i twierdził, że małżonek taki dłużnikiem nie jest i tylko musi znosić egzekucję, ale pozywać go nie wolno. Ale czasami tak właśnie jest z tym orzecznictwem, że nie jest jednolite. Generalnie jednak Sąd Najwyższy uważał, że pozwać małżonka dłużnika nie można.

Najpierw art. 787 kpc czy art. 41 § 1 krio?

Oczywiście, wnikliwy czytelnik może zapytać, czy wierzyciel musi najpierw próbować nadać klauzulę na podstawie art. 787 kpc, a jak się nie uda to pozwać małżonka na podstawie art. 41 § 1? Czy też może od razu – bez marnowania czasu i pieniędzy – dochodzić swoich roszczeń na podstawie kodeksu rodzinnego? Bo niby dlaczego pozywać małżonka o zapłatę, skoro można po prostu uzyskać przeciwko niemu klauzulę wykonalności?

Sąd Okręgowy w Tarnowie zadaje pytanie

Jakoś ten problem rozwiązać było trzeba. I próbę wyjaśnienia sytuacji podjął Sąd Okręgowy w Tarnowie, który zadał Sądowi Najwyższemu pytanie prawne dotyczące właśnie zasady odpowiedzialności małżonka dłużnika. Sąd Najwyższy podjął rękawicę i 11 kwietnia 2019 r. wydał uchwałę (II CZP 106/18):

Prawo wierzyciela do zaspokojenia się z majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 41 § 1 k.r.o. może zostać zrealizowane także przez wniesienie powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika o zobowiązanie do spełnienia świadczenia wynikającego z czynności prawnej, której stroną małżonek dłużnika nie był, niezależnie od tego, czy świadczenie to objęte jest tytułem egzekucyjnym wydanym uprzednio przeciwko samemu dłużnikowi (art. 787 k.p.c.).

Pozew niezależnie od klauzuli

Sąd Najwyższy wyjaśnił tym samym dwie kwestie i odpowiedzialność za długi małżonka uczynił nieco łatwiejszą:

1. małżonek dłużnika może być pozwany na równi z dłużnikiem
2. wierzyciel dłużnika może pozwać małżonka równocześnie z dłużnikiem
3. wierzyciel dłużnika może pozwać małżonka dłużnika w innym procesie, bez konieczności wykazywania, że wcześniej próbował uzyskać klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 kpc

Zgoda małżonka nadal jest konieczna, aby odpowiadał za długi z majątku wspólnego, ale proceduralnie będzie łatwiej się do tego majątku “dobrać”.

Nie znamy uzasadnienia tej uchwały (pewnie będzie ciekawe), ale już teraz widać, że sytuacja wierzyciela jest nieco lepsza.

Na koniec dodam jeszcze, że kwestią odpowiedzialności za dług małżonków zajmowałem się już wcześniej. Odpowiedzialność na podstawie art. 787 kpc omawiałem m.in. w tym wpisie:

Klauzula wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika