Odpowiedzialność dłużnika rzeczowego (I CSK 680/18)

Wierzyciele i ich pełnomocnicy poszukują skutecznych metod zaspokojenia. Jedną z nich może być sprawa przeciwko tzw. dłużnikowi rzeczowemu, czyli właścicielowi nieruchomości na której jest hipoteka, który sam jednak nie jest dłużnikiem. Odpowiedzialność dłużnika rzeczowego (I CSK 680/18) to temat jednego z nowszych orzeczeń Sądu Najwyższego.

Roszczenia banku o zapłatę

Sprawę o zapłatę wszczął bank (chodziło o kredyt na budowę domów mieszkalnych). W sumie to ciekawe, bo zdaje się, że to bank popełnił błąd i nie zadbał o swoje interesy. Cały stan faktyczny został opisany w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego (link poniżej), więc nie będę go powtarzał. Skupię się na znaczeniu wyroku dla wierzyciela.

Wpis hipoteki

Kluczowe w sprawie jest to, że do powstania hipoteki potrzebne są dwa elementy:

podstawa materialnoprawna – np. umowa oraz

wpis do księgi wieczystej  – na tym polega konstytutywny charakter wpisu.

I do skutecznego powstania hipoteki potrzebne jest łączne spełnienie obu tych warunków. Jeżeli z jakiegokolwiek powodu czynność prawna dotycząca hipoteki nie będzie ważna to i sama hipoteka nie istnieje.

Ale, jak zauważył Sąd Najwyższy w omawianej sprawie I CSK 680/18, zdarzają się sytuacje, gdy w KW wpisana jest hipoteka, która nie istnieje. Najczęściej mamy taką sytuację w razie spłaty długu – hipoteka niby jest wpisana, ale niczego już nie zabezpiecza. Może być i tak, że dług istnieje, ale czynność ustanowienia hipoteki była nieważna. Wpis hipoteki korzysta jednak z domniemania, że wpisana ona jest zgodnie z prawem.

Jak można obalić domniemanie?

No właśnie, to było najistotniejsze w tej sprawie – w jakim postępowaniu można obalić domniemanie z art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece?

Czy można to zrobić np. w postępowaniu o zapłatę wszczętym przeciwko dłużnikowi rzeczowemu? Czy też musi to być wyłącznie proces o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym?

W tej sprawie Sąd Najwyższy przychylił się do w sumie powszechnego poglądu, że

zgodnie z zasadą lege non distinguente nec nostrum est distinguere należy przyjąć, że w przypadku wpisu każdego prawa do księgi wieczystej możliwe jest obalenie domniemania z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. w każdym postępowaniu cywilnym, w którym okoliczność ta ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy – a więc także w postępowaniu o zapłatę wszczętym przeciwko dłużnikowi rzeczowemu.

Użyta w uzasadnieniu paremia oznacza „gdy ustawa nie rozróżnia, nie do nas należy rozróżnianie”. Czyli skoro domniemanie można obalić w postępowaniu cywilnym to w każdym. Cały czas lubię łacińskie paremie, chociaż coraz rzadziej ich używam 🙂

Rada dla wierzycieli – odpowiedzialność dłużnika rzeczowego (I CSK 680/18)

Po co wspominam o tym na blogu zawierającym porady dla wierzycieli? Otóż po to, by poprawnie i starannie formułowali swoje umowy zabezpieczające wierzytelności. Okazuje się bowiem, że nawet wpis w hipotece nie oznacza, że wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję. Hipoteka to dobre zabezpieczenie, ale nie zwalnia nas to z dbania o jej jakość.

Pod tym linkiem znajduje się cały tekst uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 10 września 2020 r.